Rada Ministrów przyjęła projekt ustawy o certyfikacji wykonawców zamówień publicznych, który może istotnie uprościć udział w zamówieniach publicznych – wykonawcy zyskają możliwość uzyskania certyfikatu potwierdzającego ich rzetelność i zdolność do realizacji zamówień. Projekt jest obecnie na etapie prac sejmowych.
Co wprowadza nowa ustawa?
Ustawa przewiduje możliwość uzyskania przez wykonawców certyfikatu potwierdzającego brak podstaw do wykluczenia z postępowania o udzielenie zamówienia publicznego, a także ich zdolność do należytej realizacji zamówienia – w tym posiadanie wymaganych zasobów i doświadczenia.
Certyfikat będzie miał charakter dobrowolny, jednak jego posiadanie znacząco uprości i usprawni udział w postępowaniach o udzielenie zamówienia publicznego. Jego celem jest przyspieszenie oraz ujednolicenie procesu weryfikacji wykonawców – przede wszystkim poprzez wyeliminowanie konieczności każdorazowego składania tych samych dokumentów oraz ponownego poddawania się szczegółowej ocenie w każdym postępowaniu.
2 zakresy certyfikacji
Projekt ustawy przewiduje, że wykonawca będzie mógł ubiegać się o certyfikat w jednym lub dwóch niezależnych zakresach.
Pierwszym zakresem certyfikacji jest potwierdzenie braku podstaw do wykluczenia, obejmujące weryfikację, czy wobec wykonawcy nie zachodzą przesłanki wykluczenia z postępowania o udzielenie zamówienia publicznego określone w art. 108 ust. 1 pkt 1–5 i ust. 2 oraz art. 109 ust. 1 pkt 1–5 i 7–10 Prawa zamówień publicznych (dalej: „PZP”). Przesłanki wykluczenia obejmują m.in.:
- prawomocne skazanie wykonawcy lub osób z nim powiązanych za przestępstwa (np. gospodarcze, skarbowe, środowiskowe),
- zaległości podatkowe i składkowe (chyba że uregulowane przed terminem składania ofert),
- zakaz ubiegania się o zamówienia publiczne,
- udział w porozumieniu mające na celu zakłócenie konkurencji,
- niewykonanie lub nienależyte wykonanie wcześniejszych zamówień,
- działania mogące wprowadzać zamawiającego w błąd,
- poważne naruszenie obowiązków zawodowych,
- brak przejrzystości w zakresie beneficjenta rzeczywistego.
W przypadku występowania ww. przesłanek wykonawca dalej może ubiegać się o certyfikat, jeżeli wykaże spełnienie warunków tzw. self-cleaningu, o których mowa w art. 22 ust. 1 tej ustawy (więcej poniżej). W praktyce oznacza to, że certyfikat może zostać udzielony, jeżeli wykonawca wykaże, że pomimo zaistnienia podstaw wykluczenia jest podmiotem rzetelnym i udowodnił, że naprawił szkodę, wyjaśnił okoliczności zdarzenia i wdrożył środki zapobiegawcze.
Drugi zakres certyfikacji odnosi się do zdolności wykonawcy do należytego wykonania zamówienia na roboty budowlane, dostawy lub usługi. Służy wykazaniu spełniania warunków udziału w postępowaniu, o których mowa w art. 112 ust. 2 Prawa zamówień publicznych. Weryfikowane będą m.in.:
- wpis do odpowiedniego rejestru handlowego,
- posiadanie wymaganych uprawnień – licencje, koncesje, zezwolenia,
- sytuacja ekonomiczna i finansowa – np. wysokość przychodów, zdolność kredytowa,
- zdolność techniczna i zawodowa – np. doświadczenie, kwalifikacje personelu, potencjał techniczny, certyfikaty jakości i środowiskowe.
Okres ważności i koszty certyfikacji
Certyfikacja będzie udzielana na okres od 1 roku do maksymalnie 3 lat, zgodnie z wnioskiem wykonawcy. Przed jego upływem wykonawca może wystąpić o wydanie nowego certyfikatu. Opłata za uzyskanie certyfikatu będzie ustalana indywidualnie przez podmioty certyfikujące. Jej wysokość zależeć będzie m.in. od:
- wybranego zakresu certyfikacji,
- zakresu i złożoności weryfikacji dokumentów,
- okresu obowiązywania certyfikatu.
Domniemanie z certyfikatu – co oznacza w praktyce?
Podstawową zaletą certyfikatu jest to, że jego posiadanie wprowadza domniemanie, że:
- wykonawca nie podlega wykluczeniu z postępowania o udzielenie zamówienia publicznego,
- wykonawca posiada zdolność do należytego wykonania zamówienia w zakresie i przez okres objęty certyfikacją.
Domniemanie obowiązuje tak długo, jak długo certyfikat pozostaje ważny, chyba że zostanie wykazane, że:
- wykonawca wprowadził w błąd podmiot certyfikujący, co miało istotny wpływ na uzyskanie certyfikacji,
- przestał spełniać warunki jej udzielenia.
Domniemanie może być obalone wyłącznie w konkretnym postępowaniu o udzielenie zamówienia, w którym wykonawca posługuje się certyfikatem. W takiej sytuacji to zamawiający lub inny podmiot kwestionujący ważność certyfikatu musi udowodnić, że wykonawca nie spełnia już warunków objętych certyfikacją.
W okresie ważności certyfikatu podmiot certyfikujący będzie prowadził ciągły nadzór nad jego aktualnością, który obejmuje monitorowanie sytuacji wykonawcy oraz przeprowadzenie czynności sprawdzających na wniosek samego wykonawcy, lub z inicjatywy podmiotu certyfikującego, gdy pojawią się nowe okoliczności.
Kto udziela certyfikacji?
Certyfikacji będą udzielać wyłącznie podmioty publiczne, tj.:
- jednostki sektora finansów publicznych,
- inne państwowe jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej,
- jednoosobowe spółki Skarbu Państwa.
Każdy z tych podmiotów musi uzyskać formalną akredytację potwierdzającą ich kompetencje. Procedurą akredytacyjną zarządza Polskie Centrum Akredytacji (PCA). Podmiot ubiegający się o możliwość prowadzenia certyfikacji musi złożyć odpowiedni wniosek i wykazać spełnienie wymagań wynikających z normy PN-EN ISO/IEC 17029 – „Ocena zgodności – Ogólne zasady i wymagania dla jednostek walidujących i weryfikujących”.
Jak wygląda procedura uzyskania certyfikatu?
Uzyskanie certyfikatu będzie następować na wniosek wykonawcy, po zawarciu umowy z uprawnionym podmiotem certyfikującym. Umowa pomiędzy wykonawcą a jednostką certyfikującą określa m.in.:
- wysokość wynagrodzenia za przeprowadzenie certyfikacji oraz zasady jego zapłaty,
- wysokość opłat za dodatkowe czynności certyfikacyjne (np. kontrole w okresie ważności certyfikatu),
- prawa i obowiązki podmiotu certyfikującego oraz wykonawcy związane z prowadzeniem procedury certyfikacji oraz prowadzeniem stałego nadzoru,
- zasady współdziałania wykonawcy z podmiotem certyfikującym w okresie ważności certyfikacji,
- inne warunki formalne współpracy.
Podmiot certyfikujący ma maksymalnie 30 dni od dnia zawarcia umowy na przeprowadzenie całej procedury certyfikacyjnej i wydanie decyzji.
Po pozytywnym zakończeniu procedury wykonawca otrzymuje certyfikat, który zawiera zakres certyfikacji, tj. potwierdzenie braku podstaw do wykluczenia oraz ocenę zdolności wykonawczej – wraz ze wskazaniem, w jaki sposób wykonawca spełnia wymagania oraz (jeśli to wymagane) określeniem poziomu tej zdolności.
Self-cleaning – szansa na certyfikat mimo przesłanek wykluczenia?
Jednym z bardziej kontrowersyjnych, a jednocześnie istotnych rozwiązań projektowanej ustawy jest regulacja dotycząca tzw. procedury self-cleaningu, czyli możliwości uzyskania certyfikatu pomimo wystąpienia formalnych przesłanek wykluczenia wykonawcy z udziału w postępowaniu.
Podmiot certyfikujący może udzielić certyfikacji nawet wtedy, gdy wobec wykonawcy zachodzą przesłanki wykluczenia, pod warunkiem, że wykonawca zawnioskuje o objęcie certyfikatem tych przesłanek i udowodni, że mimo ich zaistnienia, jest podmiotem rzetelnym. W szczególności powinien on:
- naprawić lub zobowiązać się do naprawienia szkody wyrządzonej swoim działaniem (np. przestępstwem, wykroczeniem, naruszeniem obowiązków),
- przedstawić pełne i rzetelne wyjaśnienia dotyczące zaistniałej sytuacji,
- podjąć konkretne środki zaradcze, które mają zapobiec powtórzeniu się nieprawidłowości (np. zmiana procedur, szkolenia, wymiana kadry zarządzającej).
Oceny skuteczności self-cleaningu dokonuje jednostka certyfikująca. Jeżeli uzna ona, że wykonawca należycie się oczyścił, może udzielić certyfikatu mimo wystąpienia podstaw do wykluczenia. Co ważne, taka decyzja będzie wiążąca dla wszystkich zamawiających przez okres obowiązywania certyfikatu. Zamawiający nie będą mogli samodzielnie kwestionować przeprowadzonego procesu self-cleaningu.
Publiczna Baza Danych o Certyfikacji
Nowe przepisy przewidują utworzenie publicznej bazy certyfikacji wykonawców, prowadzonej przez ministra właściwego ds. gospodarki w systemie teleinformatycznym. Baza ta będzie kluczowym narzędziem wspierającym przejrzystość i efektywność zamówień publicznych.
W bazie znajdą się m.in.:
- dane dotyczące certyfikacji udzielonych wykonawcom oraz wydanych certyfikatów,
- informacje o wykonawcach ubiegających się o udzielenie certyfikacji,
- informacje o podmiotach certyfikujących,
- dokumenty certyfikatów – możliwe do pobrania przez każdego, w wersji elektronicznej.
Dane gromadzone w bazie certyfikacji służą:
- weryfikacji kwalifikacji wykonawców oraz sprawdzeniu ważności certyfikatów,
- zapewnieniu wykonawcom dostępu do informacji o podmiotach certyfikujących i zakresie ich akredytacji;
- umożliwieniu podmiotom certyfikującym weryfikacji złożonych wniosków i wyników procedur certyfikacyjnych.
Co ważne, dostęp do danych w bazie będzie bezpłatny i ogólnodostępny. Każdy zainteresowany będzie mógł samodzielnie pobrać ważny certyfikat danego wykonawcy.
Kiedy nowe przepisy zaczną obowiązywać?
Ustawa o certyfikacji wykonawców zamówień publicznych wejdzie w życie po upływie 10 miesięcy od dnia jej ogłoszenia. Ten czas ma umożliwić przygotowanie infrastruktury technicznej oraz rozpoczęcie procesu akredytacji podmiotów certyfikujących.
