W dniu 22 maja 2023 r. do polskiego systemu prawnego wprowadzono instytucję fundacji rodzinnej, której podstawowym celem jest gromadzenie majątku rodzinnego bez konieczności jego podziału w przypadku śmierci właściciela oraz zachowanie ciągłości funkcjonowania rodzinnego przedsiębiorstwa.
Fundacja rodzinna jest powoływana przez fundatora do zaspokajania potrzeb beneficjentów fundacji, którzy co do zasady są członkami jego rodziny, chociaż przepisy nie stoją na przeszkodzie, aby były to również inne osoby.
I. Założenia fundacji rodzinnej i opodatkowanie jej działalności
Założenie fundacji rodzinnej wymaga rejestracji oraz obowiązków z nią związanych a przede wszystkim:
- złożenie oświadczenia o ustanowieniu fundacji rodzinnej przed notariuszem,
- sporządzenie statutu fundacji w formie aktu notarialnego,
- pokrycie funduszu założycielskiego o wartości co najmniej 100 000 zł,
- zgłoszenie fundacji rodzinnej do rejestru,
- zarejestrowanie fundacji jako podatnika VAT zgodnie z zasadami ogólnymi.
O ile powyższe obowiązki mają charakter głównie formalny, o tyle odpowiednie opracowanie statutu jest szczególnie istotne z uwagi, że dokument ten musi gwarantować mechanizmy sprawnego, a jednocześnie trwałego funkcjonowania fundacji przez wiele lat. Z treści statutu powinny więc wynikać normy postępowania odpowiadające na pytanie kto i do czego jest w danych okolicznościach zobowiązany lub uprawniony. Ustawa wskazuje minimalne elementy jakie powinien regulować statut, w tym m.in. określać krąg beneficjentów i zakres przysługujących im uprawnień, jednak nie ma przeszkód, aby w statucie odnieść się także do innych zagadnień.
Z podatkowego punktu widzenia, fundacja rodzinna jest atrakcyjną instytucją prawną do prowadzenia działalności pasywno-inwestycyjnej (wskazanej w art. 5 Ustawy o fundacji rodzinnej), gdyż w jej zakresie fundacja jest zwolniona z podatku CIT. Niemniej w przypadku prowadzenia działalności gospodarczej innej niż ustawowo dopuszczalna przychody fundacji będą opodatkowane według podwyższonej stawki w wysokości 25%.
II. Jak wpłacać środki lub wnosić majątek do fundacji rodzinnej?
Wpłata środków do fundacji rodzinnej jest neutralna podatkowo na gruncie podatku CIT. Nie ma przy tym znaczenia czy mienie zostało wniesione tytułem pokrycia funduszu założycielskiego, czy też na późniejszym etapie przez fundatora lub przez inne osoby, tytułem darowizny czy też w ramach spadkobrania.
Ponieważ nie przewidziano zwolnień dla fundacji rodzinnej w zakresie podatku VAT lub PCC, to opodatkowanie czynności przekazania środków do fundacji odbywa się na zasadach ogólnych w oparciu o przepisy stosownych ustaw. Powyższe oznacza, że za każdym razem wniesienie majątku do fundacji rodzinnej będzie musiało zostać przeanalizowane pod kątem opodatkowania tych transakcji na gruncie podatku VAT lub PCC.
III. Jak wypłacać pieniądze z fundacji i jakie są konsekwencje podatkowe z tym związane?
Do uzyskiwania świadczeń z majątku fundacji lub mienia w związku z jej rozwiązaniem uprawnieni są wyłącznie jej beneficjenci (przy czym przepisy nie stoją na przeszkodzie, aby fundator był jednocześnie beneficjentem).
Wypłata świadczeń z fundacji rodzinnej podlega opodatkowaniu na zasadach analogicznych do estońskiego CIT, czyli moment powstania obowiązku podatkowego został przesunięty do chwili wypłaty świadczeń na rzecz beneficjentów. Stawka podatku wynosi 15%.
W chwili otrzymania świadczeń przez beneficjentów fundacji powstaje obowiązek zapłaty zryczałtowanego podatku PIT w wysokości 15%, jednak przewidziano w tym zakresie istotną preferencję w stosunku do wypłaty świadczeń na rzecz fundatora oraz najbliższych członków jego rodziny (tj. małżonka, zstępnych, wstępnych, pasierba, rodzeństwa, ojczyma i macochy) – wówczas wypłata świadczeń korzysta ze zwolnienia z podatku. Preferencyjne opodatkowanie przysługuje też wobec dalszych krewnych fundatora i osób spowinowaconych (tj. zięcia, synowej, teściów, zstępnych rodzeństwa, rodzeństwa rodziców, zstępnych i małżonków pasierbów, małżonków rodzeństwa i rodzeństwa małżonków, małżonków rodzeństwa małżonków, małżonków innych zstępnych), gdyż osoby te zapłacą zryczałtowany PIT w wysokości 10%. Dodatkowo warto podkreślić, że nabycie przez osoby fizyczne świadczeń od fundacji rodzinnej na gruncie podatku PIT jest przychodem z innych źródeł i ze względu na tę kwalifikację nie stanowi podstawy opodatkowania daniną solidarnościową w wysokości 4% od nadwyżki ponad 1 000 000 zł.